Inleiding
In deze paragraaf Weerstandsvermogen en Risicobeheersing geven wij op basis van een risico-inventarisatie en -simulatie inzicht in de financiële weerbaarheid van de gemeente Utrechtse Heuvelrug. Dit doen wij aan de hand van de richtlijnen uit de Nota Weerstandsvermogen en Risicobeheersing 2024.
Uit de actualisatie en analyse van de risico's blijkt dat het weerstandsvermogen van de gemeente is gedaald ten opzichte van de begroting 2025 (laatste peilmoment actualisatie risico's). De weerstandsratio wijzigt op basis van de jaarrekening van 5,83 naar 5,19. Deze daling is vooral het gevolg van een hoger risicoprofiel van de gemeente als gevolg van gewijzigde situaties en inzichten. De ratio blijft echter hoog door de ruime reserves van de gemeente.
De kwalificatie van het weerstandsvermogen in de jaarrekening 2024 is daarmee "uitstekend" volgens algemeen geaccepteerde normen en voldoet ook aan de norm van 2,0 die door de raad is vastgesteld.
Het beleid voor risicobeheersing en de berekening van het weerstandsvermogen verwijzen wij naar de genoemde Nota. In deze paragraaf wordt vooral in gegaan op de actuele risico's en het weerstandsvermogen bij het opstellen de jaarrekening 2024.
Risico's
De doelstellingen en ambities van de gemeente kunnen worden verstoord door risico’s. Wij hanteren de volgende definitie van een risico voor bepaling van het weerstandsvermogen van de gemeente.
Risico: |
|---|
Risicoprofiel
Alle risico's die de gemeente loopt op enig moment, vormen gezamenlijk het risicoprofiel van de gemeente op dat moment. De risico's worden periodiek binnen de P&C-cyclus geïnventariseerd, geëvalueerd en geüpdatet. De meest actuele inventarisatie is per 31 december 2024. De 10 grootste financiële risico's zijn in onderstaande tabel samengevat.
Tabel 1: Belangrijkste financiële risico's | ||||||
Risico-nummer | Risico | Gevolgen | Maatregelen | Kans | Financieel gevolg | Invloed |
|---|---|---|---|---|---|---|
R373 | Een hack of inbraak van de digitale bestanden en geautomatiseerde systemen van de gemeente. | Financieel - Kosten van het uitwijken voor de voortzetting van de dienstverlening en kosten van herstel van dienstverlening en gegevens. Mogelijk een boete van de AP indien de gemeente nalatig of onzorgvuldig heeft gehandeld., Imago - Gegevens kunnen door kwaadwillenden worden misbruikt. Een hack of inbraak schaadt het vertrouwen in de gemeente van inwoners en instellingen in die hun gegevens hebben toevertrouwd aan de gemeente. | In voorbereiding - Het vaststellen van beveiligingsbeleid en het nemen van diverse maatregelen zoals toegangsbeheer, back-up procedures, opleidingen, communicatie en het uitvoeren van audits. | 30% | max.€ 4.400.000 | 23.99% |
R391 | (Gekwalificeerd) personeel is moeilijk verkrijgbaar, noodzakelijke duurdere inhuur. | Financieel - Tekort aan capaciteit, ervaring en kosten van duurdere inhuur., Kwaliteit - | 70% | max.€ 1.600.000 | 13.87% | |
R349 | Door klimaatverandering meer stormschade en wateroverlast met grote impact (natuurrampen) in de openbare ruimte bijv. bomen. Voorbeeld: Valwind. | Financieel - extra kosten | In voorbereiding - Door te kiezen voor een goede groeiplaats inrichting voor bomen kan dit risico worden beperkt. | 15% | max.€ 4.000.000 | 7.91% |
R389 | De behoefte en uitgaven in het sociaal domein worden in trend gevolgd. Zorgaanbieders hebben echter tot 5 jaar na de datum van geleverde zorg het recht declaraties in te dienen. Dit kan leiden tot onverwachte uitgaven. | Financieel - Het gevolg hiervan is dat de gemeente kosten van geleverde zorg van voorgaande jaren moet vergoeden en dit kan leiden tot hogere uitgaven. | Actief - In de nieuwe overeenkomsten met zorgaanbieders zijn afspraken gemaakt over tijdige declaraties en hierop wordt gemonitord. | 50% | max.€ 500.000 | 5.21% |
R374 | Juridische aansprakelijkheidstelling in het algemeen. De maatschappelijke ontwikkeling is dat inwoners en instellingen de overheid meer aansprakelijk stellen voor genomen of niet genomen besluiten en veronderstelde geleden schade. Ook de kosten van externe juridische ondersteuning kan hierdoor hoger uitvallen. | Financieel - Kosten van juridische bijstand en schadeclaims., Imago - Juridische aansprakelijkheidstelling in de publiciteit kan negatieve invloed hebben op het vertrouwen van inwoners en instelling in de gemeente. | 50% | max.€ 1.000.000 | 5.21% | |
R378 | De kosten van verbonden partijen zijn hoger dan in hun begroting is voorzien. | Financieel - De bijdragen van de gemeente aan verbonden partijen (ruim € 17 mln. per jaar) zijn hoger dan in de gemeentebegroting is voorzien. | In voorbereiding - Minimaal 2x per jaar (begin, halverwege of eind van het jaar) de verbonden partij monitoren op de ontwikkeling van risico's en financiele gevolgen via begroting, tussentijdse rapportages en jaarrekening. Nota Verbonden Partijen is nog niet vastgesteld. Dit komt in 2024. | 50% | max.€ 500.000 | 5.20% |
R394 | Tijdelijke middelen van het Rijk, aangewend voor dekking van structurele personeelskosten, vervallen. | Financieel - | 50% | max.€ 450.000 | 4.69% | |
R396 | Stijging kosten onderhoud vastgoed - Hogere kosten van onderhoud en vervanging. | Financieel - Budgetten voor uitvoering vastgestelde taken te laag., Kwaliteit - Kwaliteit vastgoed | 50% | max.€ 300.000 | 3.13% | |
R406 | Door klimaatverandering vaker stormschade en wateroverlast met beperkte impact in de openbare ruimte. | Financieel - extra kosten | 25% | max.€ 750.000 | 3.11% | |
R401 | Belastingdienst merkt de gemeentelijke activiteit grondexploitaties aan als Vpb plichtig. Over winstgevende grondexploitaties wordt een Vpb aanslag opgelegd van ongeveer 25% over de winst. | Financieel - | 20% | max.€ 700.000 | 2.94% | |
Het maximale financiële gevolg van bovenstaande tien grootste risico's is € 14,2 miljoen. Voor de overige risico's is het maximale financiële gevolg € 3,7 miljoen. Het totale maximale financiële gevolg van alle risico's bedraagt per 31 december 2024 € 17,9 miljoen.
De ontwikkeling van de risico's wordt geschetst ten opzichte van de laatste risico-inventarisatie (begroting 2025).
Maximale (ongewogen) financiële gevolg | Begroting | Jaarrekening | Wijziging |
|---|---|---|---|
Tien belangrijkste risico's | 10.350.000 | 14.200.000 | 3.850.000 |
Overige risico's | 2.615.500 | 3.731.500 | 1.116.000 |
Totaal | 12.965.500 | 17.931.500 | 4.966.000 |
Per saldo is er een risicotoename van € 5,0 miljoen ten opzichte van de laatste actualisatie bij
de begroting 2025, toen het totaalbedrag van de geïnventariseerde risico's € 12,9 miljoen bedroeg.
De wijziging van het totale risico bestaat uit een saldo van nieuwe en vervallen risico's en risico's die zijn gemuteerd, zowel hoger als lager. Hieronder wijzigingen van de risico's.
Nieuwe risico's:
- R404: Het risico op onvoorzien hogere incidentele uitgaven voor woonvoorzieningen Wmo is onderkend als gevolg van de situatie op de woningmarkt en het beleid om langer thuis te wonen.
- R405: Op basis van een risico-inschatting van de AVU is een risico opgenomen voor discontinuïteit in de keten van afvoer en de verwerking van met name het huishoudelijk en het grof huishoudelijk restafval en het gft-afval.
Vervallen risico's:
- niet van toepassing.
Afgenomen risico's:
- niet van toepassing.
Toegenomen risico's :
- R349: Het financiële gevolg van het risico op schade als gevolg van de klimaatverandering is gesplitst in 2 risico's: het risico op een natuurramp (met catastrofale gevolgen bijv. valwind en het risico op extreem weer (weersomstandigheden die significant afwijken van de verwachting zoals hevige storm of extreme hitte). De kans op de eerst gebeurtenis is klein (aanname: gemiddeld eens in de 7 jaar), maar de impact is groot € 4,0 mln., de kans op de tweede gebeurtenis is groter (aanname: eens in de 4 jaar), maar de impact is kleiner € 750.000).
- R373: Het financiële gevolg van het risico op een hack of inbraak op informatiesystemen en -bestanden (cyberdreigingen) is met 10% geïndexeerd wegens kostenstijgingen. De oorspronkelijke schatting van de kosten dateerde uit 2020.
- R374: Het financiële gevolg van het risico op een geschil, bezwaar of rechtszaak is hoger ingeschat.
- R403: Het risico op onvoorziene prijsstijgingen als gevolg van de toegenomen geopolitieke spanningen (bijv. importheffingen, sancties) en het financiële gevolg hiervan zijn hoger ingeschat.
- R389: Het financiële gevolg van het risico op onvoorzien hogere kosten in het sociaal domein jeugd) als gevolg van na facturatie van geleverde zorg door zorgleveranciers is hoger ingeschat o.b.v. de ervaring va afgelopen jaren (2023-2024).
Benodigde weerstandscapaciteit
De benodigde weerstandscapaciteit wordt berekend aan de hand van de geïnventariseerde financiële risico’s en de zogenaamde ‘Monte Carlo simulatie’. Dit is een gewogen risicosimulatie waarbij rekening is gehouden met de kans op voordoen van een risico en het ingeschatte financiële effect, met de aanname dat de risico’s zich niet allemaal gelijktijdig en in hun maximale omvang voordoen.
Voor het bepalen van de benodigde weerstandscapaciteit is een Monte Carlo simulatie uitgevoerd met een waarschijnlijkheidspercentage van 90%. Hieruit volgt dat met een waarschijnlijkheid van 90% kan worden gesteld dat de benodigde weerstandscapaciteit € 7,9 mln. bedraagt (€ 7,0 mln. in de begroting 2025).
Beschikbare weerstandscapaciteit
De totale beschikbare weerstandscapaciteit bestaat uit de algemene (vrije) reserves in de jaarrekening en de stelpost onvoorziene uitgaven in de begroting. De onbenutte belastingcapaciteit wordt niet meer meegenomen in de berekening volgens de Nota.
Tabel 2: Berekening beschikbare weerstandscapaciteit | (Bedragen x €1.000) | ||
Omschrijving | Jaarrekening | Begroting 2024 | Jaarrekening |
|---|---|---|---|
Algemene reserve (Vrij aanwendbaar) | 31.740 | 32.450 | 40.945 |
Onvoorziene uitgaven | 0 | 126 | 126 |
Onbenutte belastingcapaciteit | 0 | 0 | 0 |
Totale weerstandscapaciteit | 31.740 | 32.576 | 41.071 |
Beoordeling van het weerstandsvermogen
De mate waarin de gemeente in staat is om de risico's op te vangen is het weerstandsvermogen en wordt uitgedrukt in de ratio tussen beschikbare en benodigde weerstandscapaciteit. Daarbij geldt: hoe hoger de ratio, hoe groter het vermogen om weerstand te bieden aan de financiële gevolgen van optredende risico’s.
De raad heeft 2,0 als minimum ratio vastgesteld en wat volgens normering van bureau Naris in samenwerking met de Universiteit Twente het hoogste niveau is.
Tabel 3: Berekening ratio weerstandsvermogen: | (bedragen x € 1.000) | ||
Omschrijving | Jaarrekening | Begroting 2024 | Jaarrekening |
|---|---|---|---|
Beschikbare weerstandscapaciteit | 31.740 | 32.576 | 41.071 |
Benodigde weerstandscapaciteit | 7.337 | 6.605 | 7.912 |
Ratio weerstandsvermogen | 4,33 | 4,93 | 5,19 |
Tabel 4: Weerstandsnorm | ||
|---|---|---|
Waarderingscijfer | Ratio | Betekenis |
A | > 2.0 | Uitstekend |
B | 1.4-2.0 | Ruim voldoende |
C | 1.0-1.4 | Voldoende |
D | 0.8-1.0 | Matig |
E | 0.6-0.8 | Onvoldoende |
F | < 0.6 | Ruim onvoldoende |
Voor de jaarrekening 2024 is de ratio voor het weerstandsvermogen 5,19.
De berekening is als volgt:
Ratio weerstandsvermogen = | Beschikbare weerstandscapaciteit | = | € 41.070.792 | = 5,19 |
|---|---|---|---|---|
Benodigde weerstandscapaciteit | € 7.911.938 |
Op basis van de landelijke norm kwantificeren we het weerstandsvermogen als uitstekend.
De ontwikkeling van het weerstandsvermogen is als volgt:
Tabel 4: Ontwikkeling ratio weerstandsvermogen: | (bedragen x € 1.000) | ||
Omschrijving | Jaarrekening 2023 | Begroting 2024 | jaarrekening 2024 |
|---|---|---|---|
Beschikbare weerstandscapaciteit | 31.740 | 32.576 | 41.071 |
Benodigde weerstandscapaciteit | 7.337 | 6.605 | 7.912 |
Ratio weerstandsvermogen | 4,33 | 4,93 | 5,19 |
Financiële kengetallen
Kengetallen | Realisatie | Begroting | Realisatie | |
|---|---|---|---|---|
2023 | 2024 | 2024 | ||
1a. Netto schuldquote | 67,8% | 65,8% | 57,8% | |
1b. Netto schuldquote gecorr. voor alle verstrekte leningen | 66,3% | 64,4% | 56,5% | |
2. Solvabiliteitsratio | 22,2% | 23,5% | 25,9% | |
3. Grondexploitatie | 1,0% | 0,6% | 0,5% | |
4. Structurele exploitatieruimte | 8,9% | 0,0% | 5,8% | |
5. Gemeentelijke belastingcapaciteit | 117,9% | 118,1% | 123,5% |
In artikel 11 van het Besluit Begroting en Verantwoording provincies en gemeenten is bepaald dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing van de begroting en het jaarverslag financiële kengetallen worden opgenomen voor:
De netto schuldquote, de netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen, de solvabiliteitsratio, de structurele exploitatieruimte, de grondexploitatie en de belastingcapaciteit. De definities zijn landelijk vastgelegd.
Deze kengetallen geven inzicht in de financiële positie van de gemeente op basis van de balans.
De netto schuldquote
De netto schuldquote geeft inzicht in het niveau van de totale schuldenlast van de gemeente ten opzichte van de eigen middelen. Het geeft zodoende een indicatie van de mate waarin de rentelasten en aflossingen op de exploitatie drukken. Een laag percentage is gunstig. De VNG heeft bij de netto schuldquote aangegeven dat de grens van 100% aangeeft of er sprake is van een gezonde financiële balans en dat er tussen de 100% en 130% sprake is van een risico. De VNG adviseert om 130% als maximum te hanteren en daarboven de schuld af te bouwen. Daarbij is aangegeven dat deze percentages niet hard zijn, omdat het met name om het verhaal achter de cijfers gaat.
De netto schuldquote is duidelijk gedaald, wat duidt op een afname van de schuldenlast ten opzichte van de baten. Dit is positief en wijst op verbeterde financiële weerbaarheid.
De netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen
Omdat er bij leningen onzekerheid kan bestaan of ze allemaal terug worden betaald, wordt bij de berekening van de netto schuldquote onderscheid gemaakt door het kengetal, zowel inclusief als exclusief de doorgeleende gelden, te berekenen. Op die manier wordt duidelijk wat het aandeel van de verstrekte leningen in de exploitatie is en ook wat dat betekent voor de schuldenlast.
De wijze waarop de netto schuldquote gecorrigeerd voor de doorgeleende gelden wordt berekend, is gelijk aan de netto schuldquote, met dien verstande dat bij de financiële activa ook alle verstrekte leningen worden opgenomen.
Ook na correctie voor verstrekte leningen daalt de schuldquote. Dit bevestigt dat de afname van de schuld geen vertekening is door bijvoorbeeld doorgeleende middelen.
De solvabiliteitsratio
De solvabiliteitsratio geeft inzicht in de mate waarin wij in staat zijn om aan onze financiële verplichtingen te voldoen. Onder de solvabiliteitsratio wordt verstaan het eigen vermogen als percentage van het balanstotaal. Het eigen vermogen van een gemeente bestaat volgens artikel 42 van het BBV uit de reserves (zowel de algemene reserve als de bestemmingsreserves) en het resultaat uit het overzicht van baten en lasten. De VNG heeft hier als gezonde norm een percentage van 20% genoemd.
De solvabiliteit is gestegen, wat betekent dat het aandeel eigen vermogen in de totale financiering toeneemt. Dit versterkt de financiële positie van de gemeente.
De grondexploitatie
Dit kengetal geeft weer hoe de waarde van de grond zich verhoudt tot de totale (geraamde) baten.
De boekwaarde van de voorraden grond is van belang, omdat deze waarde moet worden terugverdiend bij de verkoop.
Het is dus belangrijk om te kunnen beoordelen of er een reële verwachting is dat een grondexploitatie kan bijdragen aan de verlaging van de schuld. Staat de grond tegen een te hoge waarde op de balans dan moet die worden afgewaardeerd en dat leidt tot een lager eigen vermogen en dus een lagere solvabiliteitsratio.
De grondexploratie neemt af en blijft ruim onder het risicoplafond van 10%. De gemeente kent weinig grondexploitaties en loopt weinig financieel risico op de grondposities.
De structurele exploitatieruimte
Dit kengetal is van belang voor de beoordeling van de structurele ruimte die een gemeente heeft om de eigen lasten te dragen, of welke structurele stijging van de baten of structurele daling van de lasten daarvoor nodig is.
Voor de beoordeling van het structurele en reële evenwicht van de begroting wordt onderscheid gemaakt tussen structurele en incidentele lasten. De structurele exploitatieruimte wordt bepaald door het saldo van de structurele baten en lasten en het saldo van de structurele onttrekkingen en toevoegingen aan reserves te delen door de totale baten. De uitkomst wordt uitgedrukt in een percentage.
De structurele ruimte is positief, wat betekent dat de structurele baten de structurele lasten overtreffen. Het ontbreken van structurele ruimte in de begroting is omgezet in een positief percentage in de realisatie door het hogere resultaat.
De belastingcapaciteit
De belastingcapaciteit geeft inzicht hoe de belastingdruk in de gemeente zich verhoudt ten opzichte van het landelijke gemiddelde. Dit is een andere definitie dan het begrip onbenutte belastingcapaciteit en daarmee niet vergelijkbaar
De definitie van het kengetal belastingcapaciteit is:
Woonlasten van een meerpersoonshuishouden in het begrotingsjaar ten opzichte van het landelijk gemiddelde in het jaar voorafgaand aan het begrotingsjaar, uitgedrukt in een percentage. De ruimte die een gemeente heeft om zijn belastingen te verhogen, wordt vaak gerelateerd aan de totale woonlasten. Onder de woonlasten worden verstaan de OZB, de rioolheffing en afvalstoffenheffing voor een woning met gemiddelde waarde in die gemeente.
De belastingdruk is bovengemiddeld en is iets toegenomen. Dit geeft indicatie dat er ruimte voor lastenverlichting of investeringen zou zijn, maar er is hier geen rekening gehouden met het financieel perspectief van de gemeente. Een hoge druk kan het draagvlak hiervoor bij inwoners doen afnemen.
Beoordeling kengetallen in relatie tot de financiële positie
Voor een duiding van de financiële positie moeten de financiële kengetallen in onderlinge samenhang en binnen de specifieke context van de gemeente worden bezien.
De financiële kengetallen over 2024 laten een positieve ontwikkeling zien. De schuldpositie is verder gedaald en de solvabiliteit is toegenomen, wat duidt op een versterking van de financiële basis. De risico’s op grondexploitaties blijven beperkt en de structurele exploitatieruimte is opnieuw positief, waarmee de begroting op duurzame wijze in evenwicht is.
Hoewel de belastingcapaciteit iets is gestegen en boven het landelijk gemiddelde ligt, blijft deze binnen aanvaardbare marges. Dit biedt beleidsruimte, maar vraagt blijvend aandacht voor het draagvlak onder inwoners.De gemeente is financieel stabiel en weerbaar eind 2024.